کد مطلب:8445 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:360

گنجینه کتابخانه » اهل بیت » امام زمان (عج)

يادگارهاي موعود

اشاره :

در گوشه و كنار سرزمينهاي اسلامي مكانهايي وجود دارند كه منتظران يار در آنها گرد مي آيند و به ياد عزيز سفر كرده خود نجواهاي عاشقانه سر مي دهند. اين مكانها كه هر كدام به نوعي يادگار حضرت موعود هستند براي همه شيعيان مقدس است و بزرگداشت آنها وظيفه اي همگاني به شمار مي آيد.

براي آشنايي بيشتر شما عزيزان با مساجد، مقامها و اماكن خاصي كه يادآور آن امام منتظر هستند، بر آن شديم كه در هر شماره به اجمال يكي از اين مكانها را معرفي كنيم. باشد كه مورد قبول حضرت موعود واقع شود.

يكي ديگر از مساجد معروف و مهمي كه همواره مورد توجه مسلمانان بوده مسجد شريف كوفه است. اين مسجد از جهات مختلفي حائز اهميت است كه به برخي از آنها در بخشهاي بعدي اشاره خواهد شد اما آنچه كه سبب توجه بيشتر شيعيان به اين مكان مقدس شده است؛ عنايت خاصي است كه حضرت مهدي(ع) به اين مسجد دارند. در بخش حكايات بيان خواهد شد كه بسياري از سعادتمندان در اين مكان پر بركت توفيق زيارت امام(ع) را پيدا كرده اند. افزون بر اين براساس روايات زيادي از جمله روايات معروف »مفضل«، بعد از ظهور آن حضرت، كوفه مركز حكومت و مسجد جامع آن، مركز قضاوت و اجراي عدالت خواهد شد.

در روايتي كه مفضل از امام صادق(ع) نقل مي كند، درباره جايگاه مسجد كوفه در عصر ظهور چنين آمده است:

قلت: يا سيّدي فأين تكون دارالمهدي و مجتمع المؤمنين؟ قال(ع): دار ملكه الكوفة و مجلس حكمه جامعها...1 .

[به امام صادق(ع)] عرض كردم: سرور من! محل استقرار حضرت مهدي(ع) و مكان تجمع مؤمنان پس از ظهور كجا خواهد بود؟ حضرت در جواب فرمودند: پايتخت آن حضرت كوفه و مركز قضاوتشان مسجد جامع خواهد بود...

برطبق روايتي ديگر از علي(ع)، امام زمان(ع) در مسجد كوفه نماز را اقامه مي كنند:

عن ابن نباتة قال: بينا نحن ذات يوم حول أميرالمؤمنين(ع) في مسجد الكوفه إذ قال: يا أهل الكوفه... انّ مسجدكم هذا أحد أربع المساجد التي اخترها اللَّه عزّوجلّ لأهلها... ولياتين عليه زمان يكون مصلّي المهدي من ولدي و مصلّي كلّ مؤمن...2.

ابن نباته مي گويد روزي در مسجد كوفه گرد حضرت اميرالمؤمنين(ع) جمع شده بوديم كه آن حضرت فرمودند: اي اهل كوفه! اين مسجد شما يكي از آن چهار مسجد است كه خداوند تبارك و تعالي آن را براي اهلش اختيار نموده است... زماني پيش مي آيد كه اين مسجد محل اقامه نماز فرزندم مهدي(ع) و همه مؤمنان خواهد شد.

اين روايت را روايت ديگري از امام باقر(ع) تكميل مي كند. براساس روايت نقل شده از آن حضرت وقتي امام مهدي(ع) وارد كوفه مي شوند با استقبال گرم مردم روبرو مي گردند؛ همه به حكم حضرت گردن مي نهند و آنگاه حضرت وارد مسجد شده براي مردم خطبه مي خوانند و نقل است كه تجمع مردم به قدري زياد خواهد بود كه وقتي از شوق ديدار امامشان بي اختيار گريه مي كنند سخنان حضرت به گوش كساني كه دورتر از منبر هستند نخواهد رسيد، لذا در هفته دوم بعد از ورود امام(ع) به كوفه، مردم خطاب به حضرت مهدي(ع) مي گويند:

يا ابن رسول اللَّه الصلاة خلفك تضاهي الصلاة خلف رسول اللَّه(ص) والمسجد لايسعنا.

اي پسر رسول خدا! نماز در پشت سر شما خواندن همانند نماز خواندن در پشت سر رسول خدا(ص) است در حالي كه اين مسجد گنجايش اين همه جمعيت ندارد.

منظور مردم آن است كه حضرت تدبيري بينديشند تا همه مردم توفيق حضور در نماز جماعت و جمعه را داشته باشند.

امام(ع) در پاسخ مي فرمايند: مسجدي براي شما خواهم ساخت كه گنجايش همه مردم را داشته باشد. در ادامه روايت آمده است:

فيخطّ مسجداً له ألف باب يسع النّاس عليه اصيص3 .

طرح مسجد بزرگي را كه داراي هزار در است و همه مردم را در خود جاي مي دهد ارائه مي دهند.

نكته ديگري كه در مورد مسجد كوفه در روايات به چشم مي خورد اين است كه آن حضرت مسجد كوفه را براي اصلاح قبله آن بازسازي خواهند كرد. علي(ع) در اين زمينه مي فرمايند:

كانّي أنظر الي شيعتنا بمسجد الكوفه و قد ضربوا الفساطيط يعلّمون الناس القرآن كما أنزل أما إنّ قائمنا إذا قام كسره و سوّي قبلته.4

گوئي هم اكنون به شيعيان در مسجد كوفه مي نگرم كه خيمه ها برپا كرده اند و قرآن را آن گونه كه نازل شده است براي مردم آموزش مي دهند. قائم ما چون قيام كند آن مسجد را خراب و قبله آن را اصلاح خواهند نمود.

تاريخچه و مشخصات مسجد كوفه

به نوشته كتابهاي تاريخ، وقتي شهر كوفه اولين بار در سال 17 ق. به دستور عمربن خطاب و توسط سعد بن وقاص، فرمانده لشكر اسلام، به عنوان اردوگاه سربازان اسلام بنا گشت؛ سعد وقاص در مركز اين پايگاه نظامي در فضايي كوچك به شكل چهارگوش مسجدي بدون سقف را از چوب و ني تأسيس كرد كه البته بعدها براي در امان ماندن آن از خطر آتش سوزي اطراف آن را با ديوارهاي گلي محصور كردند و سالها بعد همين مسجد را زياد بن ابي سفيان حاكم معاويه به سبك ساختمان سازي مرسوم در بين ساسانيان تجديد بنا كرد...5 ولي از مضمون روايات چنين برمي آيد كه سابقه اين مسجد بسيار قديمي تر از آن است كه در اسناد تاريخي ذكر شده است. به عنوان مثال از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه آن حضرت فرمودند شبي كه مرا سير دادند تا مسجد اقصي (در جريان معراج) از مسجد كوفه گذشتيم؛ سوار براق بودم به محلي رسيديم كه جبرئيل گفت: يا محمد در اينجا پياده شو و نماز بخوان! وقتي در آنجا نماز به جاي آوردم از جبرئيل پرسيدم: اينجا كجاست؟ جبرئيل گفت: اينجا كوفان (كوفه) است و اين محل هم مسجد آنجاست. من تا كنون بيست مرتبه ديده ام كه اينجا خراب شده و دوباره تجديد بنا گشته است و فاصله بين هر خرابي و آبادي آن پانصد سال بوده است.6

بنابر مضمون روايتي ديگر، روزي امام صادق(ع) به نزديكيهاي مسجد كوفه رسيدند و از مركب خود پياده شدند؛ وقتي علت پياده شدنشان را سؤال كردند آن حضرت فرمودند:

حدّ مسجد الكوفه آخر السراجين خطّه آدم(ع) و أنا أكره أن أدخله راكباً...7 .

محدوده مسجد كوفه آخر سراجين (نام محلي در نزديكي مسجد) است كه اين حدّ را حضرت آدم(ع) براي مسجد مشخص كرده است و من نمي پسندم كه سواره وارد اين محدود بشوم.

در ادامه روايت آمده است كه راوي مي پرسد: اگر محدوده مسجد كوفه آن است كه مي فرماييد پس چه چيز باعث تغيير آن شده است؟ حضرت در پاسخ مي فرمايند: اول امري كه سبب تغيير آن شد توفان نوح بود بعدها هم اصحاب كسري و سپس نعمان بن منذر و بعد هم زياد بن ابي سفيان تغييراتي در آن ايجاد كردند.

بر اين اساس معلوم مي شود كه اين مسجد شريف از زمان آدم ابوالبشر به عنوان محلي براي عبادت خداوند تبارك و تعالي مطرح بوده است؛ منتهي در طول تاريخ دستخوش تغيير و تحولاتي شده و در زمانهاي مختلف در تجديد بناها حدود محوطه مسجد تغيير پيدا كرده است. »شعبي« مي گويد: »مسجد كوفه شش جريب و شش قفيز است«. ولي »زادانفروخ« گفته است: »مساحت مسجد كوفه نه جريب است«.8 در بعضي از مآخذ وضعيت كنوني مسجد جامع كوفه چنين توصيف مي شود: اين مسجد تقريباً به شكل مربع است منتهي اضلاع آن با هم تفاوت دارند. اندازه هر يك از اضلاع آن به ترتيب عبارتند از: 110، 116، 109 و 116 متر؛ مساحت آن را حدود 12750 متر دانسته اند و ارتفاع ديوارهاي مسجد 22 متر ذكر شده است. در سمت جنوب غربي آن به فاصله 85 متر، خانه كوچك و محقري وجود دارد و مشهور است كه آنجا خانه علي(ع) بوده است كه قبر ميثم تمار در نزديك آن خانه قرار دارد. در بين اين خانه و مسجد، قصر دارالخلافه واقع شده است كه از در ضلع جنوب غربي مسجد مي توان به دارالخلافه وارد شد.

ضمناً قبر مسلم بن عقيل و هاني بن عروه در دو مكان نزديك به هم، چسبيده به ديوار ضلع شرقي مسجد است كه از طريق يك در بزرگ كه در ديوار گذاشته شده است مي توان به حرم آن دو بزرگوار داخل شد. البته در شمالي هم به اين در آرامگاه راه دارد و قبر مختار ثقفي به آرامگاه مسلم بن عقيل نزديك تر است. در دور تا دور محوطه اين مسجد، هفتاد و شش حجره (غرقه) وجود دارد. در مجموع درهاي ورود و خروج به مسجد چهارتاست:

1. »باب السده« كه معروف به باب اميرالمؤمنين(ع) است؛

2. »باب الكنده« كه در طرف غربي مسجد است؛

3. »باب الانماط« كه محاذي قبله است؛

4. »باب الفيل« يا الثعبان.

در اين مسجد مكانهاي مقدس و محرابهاي زيادي وجود دارد كه هر يك از آنها را مقام مي نامند. از جمله آنهاست:

1. مقام حضرت ابراهيم خليل(ع)؛

2. مقام حضرت خضر(ع)؛

3. مقام حضرت زين العابدين(ع)؛

4. مقام نوح يا باب الفرج؛

5. مقام اميرالمؤمنين(ع)؛

6. مقام جبرئيل؛

7. دكه قضاء (محل قضاوت اميرالمؤمنين(ع))؛

8. دكه حضرت صادق(ع)؛

9. محراب اميرالمؤمنين(ع) كه محراب حضرت زكريا هم گفته مي شود؛

10. بيت الطشت؛

11. مقام بيعت النبي(ص)؛

12. دكةالمعراج (محلي كه پيامبر اكرم(ص) در شب معراج در آن مقام نماز به جاي آوردند)؛

و...



فضائل مسجد جامع كوفه

براي مسجد كوفه در روايات حضرات معصومين(ع) فضائل زيادي بيان شده است:

امام باقر(ع) مي فرمايند:

اگر مردم به فضيلتي كه مسجد كوفه دارد واقف بودند؛ از راههاي بسيار دور به آنجا سفر مي كردند. يك نماز واجب خواندن در آنجا مساوي با به جاي آوردن يك حج و يك نماز مستحبي خواندن در آنجا معادل با انجام دادن عمره است9.

علي(ع) نيز در اين باره مي فرمايند:

خواندن نماز نافله در اين مسجد معادل انجام عمره در كنار پيامبر اكرم(ص) و خواندن نماز واجب در آنجا مساوي انجام دادن حج با رسول اكرم(ص) است. در اين مسجد هزار پيغمبر و هزار وصي پيغمبر نماز خوانده اند10.

امام صادق(ع)، به يكي از اصحاب كه اهل كوفه بود فرمودند:

آيا تمام نمازهايت را در مسجد كوفه مي خواني؟ وي عرض كرد: خير. حضرت فرمودند: من اگر در آنجا حاضر باشم اميدوارم كه هيچ نمازي از من در آن مسجد فوت نشود. سپس حضرت اضافه كردند: آيا فضيلت نماز در اين مسجد را مي داني؟ راوي مي گويد: گفتم: خير. حضرت فرمودند: هيچ بنده صالح و پيامبري نبوده است مگر آن كه در مسجد كوفه نماز خوانده است حتي رسول خدا(ص) وقتي به معراج مي رفتند جبرئيل(ع) به ايشان عرض كرد: آيا مي داني حالا در كجا هستي؟ حضرت رسول(ص) فرمودند: خير. جبرئيل گفت: حالا در مقابل مسجد كوفه قرار گرفته ايد. پيامبر(ص) به جبرئيل فرمودند: از خداوند متعال اجازه بخواه تا پائين رفته در آن نماز بخوانيم. وقتي خداوند متعال اجازه دادند؛ حضرت در آنجا دو ركعت نماز به جاي آوردند. سپس امام صادق(ع) فرمودند: يك نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و يك نماز نافله در آن مساوي با پانصد نماز در اماكن ديگر است.

قبله اين مسجد، باغي از باغهاي بهشت و دست راست و چپ آن نيز از بستانهاي بهشت است. در آن مسجد نشستن عبادت محسوب مي شود. اگر مردم فضيلت آن را مي دانستند هر چند با چهار دست و پا همچون طفل خود را به آنجا مي رساندند تا از بركات آن بهره مند شوند11.

محمد بن سنان مي گويد: از امام رضا(ع) شنيدم كه مي فرمودند:

يك نماز فُرادا در مسجد كوفه خواندن با فضيلت تر از هفتاد نمازي است كه بطور جماعت در جاهاي ديگر خوانده شود12.

همان گونه كه پيش از اين گفته شد؛ روايات بسيار زيادي در اين باره در كتب روائي وارد شده است كه در اينجا به همين مقدار اكتفا مي شود اما جهت تكميل بحث به بعضي از اوصاف و ويژگيهاي معنوي مسجد كوفه كه در متن روايات مختلف آمده است اشاره مي شود:

1. ... مسافر در اين مسجد مخير است كه نمازش را تمام و يا به صورت شكسته بخواند.

2. اعتكاف در آن مسجد مانند اعتكاف در مسجدالحرام و مسجد مدينه است؛ يعني از ثواب و فضيلت بيشتري برخوردار است.

3. مسجد كوفه، افضل از مسجد اقصي در بيت المقدس است.

4. كشتي نوح از همين مكان حركت كرده است.

5. هيچ گرفتار و محزوني در مسجد كوفه دست به دعا برنداشته مگر آنكه دعايش مستجاب شده است؛ يعني خداوند غم و گرفتاري او را برطرف ساخته و حاجتش را برآورده است.

6. مسجد كوفه باغي از باغهاي بهشت است.

7. طرف راست اين مسجد مبارك و با بركت تر از طرف چپ آن است.

8. عصاي موسي(ع)، شجره يقطين و انگشتر سليمان و... در آنجاست.

9. در روز قيامت اين مسجد براي اهلش شفاعت خواهد كرد.

10. حضرت ابراهيم(ع) و حضرت نوح(ع) و حضرت زكريا(ع)... در آن نماز خوانده اند.

11. امام زمان(ع) پس از ظهور در آن نماز خوانده و آنجا را محل قضاوت و محكمه خود قرار خواهد داد.

12. آنجا يكي از چهار مسجد مهم مسلمانان است؛ يعني مسجدالحرام و مسجد مدينه و مسجدالاقصي است كه مسجد كوفه از مسجدالاقصي با فضيلت تر است.

آداب و اعمال مسجد كوفه

در كتابهاي دعا و زيارت آداب مسجد كوفه را به دنبال آداب خود شهر كوفه بيان مي كنند؛ چرا كه از سرزمين كوفه به عنوان حرم اميرالمؤمنين(ع) ياد شده است و براي ورود به آن، نظير حرم پيامبراكرم(ص) آدابي مشخص شده است. در هر حال چنين وارد شده است كه وقتي به سوي مسجد كوفه عازم شدي در حال رفتن اللَّه اكبر و لااله الااللَّه و الحمداللَّه و سبحان اللَّه مي گويي آنگاه كه به مسجد رسيدي در كنار در معروف به باب الفيل13 بايست اينگونه سلام بده. السلام علي رسول اللَّه، السلام علي اميرالمؤمنين و رحمةاللَّه و بركاته و منتهي مشاهده و موضع مجلسه و مقام حكمته... و انت وليّي و سيّدي و وسيلتي في الدنيا و الآخرة.

سپس داخل مسجد شو و بگو: اللَّه اكبر (سه مرتبه) هذا مقام العائذ باللَّه و بمحمّد و بولاية أميرالمؤمنين وألأئمة المهديين الصادقين... وحجةاللَّه علي خلقه.

آنگاه برو به طرف ستون چهارم نزديك باب الانماط كه روبروي ستون پنجم و به ستون حضرت ابراهيم(ع) معروف است و چهار ركعت نماز بخوان به اين ترتيب كه دو ركعت آن را با حمد و سوره »قل هواللَّه« و دو ركعت ديگر را با حمد و سوره قدر14. وقتي نماز را به پايان بردي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذكر و بعد اين گونه سلام كن:

السلام علي عباداللَّه الصالحين الراشدين، الذين أذهب اللَّه عنهم الرجس و طّهرهم تطهيراً و جعلهم أنبياء مرسلين و حجة علي الخلق أجمعين و سلام علي المرسلين والحمداللَّه رب العالمين و لك تقدير العزيز العليم. و هفت مرتبه بگو: سلام علي نوح في العالمين. سپس بگو: نحن علي وصيتك يا وليّ المؤمنين التي أوصيت بهاذريتك من المرسلين... الحمداللَّه علي ماهدانا.

پس از آن به نزديك »دكة القضا« رفته در آنجا دو ركعت نماز مي خواني در اين نماز بعد از حمد در خواندن سوره مختار هستي هر يك از سوره هاي قرآن را كه در آن آيه سجده نيست مي تواني بخواني. بعد از اين نماز هم وقتي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذكر كردي آنگاه چنين بگو:

يا مالكي و مملكّي و متغمدي بالنعم الجسام... برحمتك يا أرحم الراحمين.

با توجه به مفصل بودن اعمال و آداب مسجد كوفه در اينجا به همين مقدار بسنده مي كنيم و علاقه مندان را به مفاتيح الجنان و كتابهايي كه در زمينه آداب و اعمال عتبات عاليات نوشته شده رجوع مي دهيم.

---

1 . بحارالانوار، ج53، ص11.

2 . بحارالانوار، ج97، صص390-389، روايت 14.

3 . بحارالانوار، ج52، ص330.

4 . بحارالانوار، ج52، ص364، ح139.

5 . جهت اطلاع بيشتر به تاريخ طبري ج1، ص248 و معجم البلدان ج4، ص323 به بعد مراجعه شود.

6 . قال رسول اللَّه(ص) لما اسري لي مررت بموضع مسجد الكوفه... من لايحضره الفقيه ج1، ص150 ح18.

7 . من لايحضره الفقيه ج1 ص149 ح14. در نقل ديگري دارد فانّ هذا الموضع كان مسجد الكوفة الاوّل الذي خطّه آدم و انااكره ان ادخله راكباً. بدرستي كه اين مكان جز محدوده اوليه مسجد كوفه است كه حضرت آدم(ع) آن را مشخص ساختند و من دوست ندارم كه در حال سواره بودن وارد آن شوم. بحارالانوار ج98، ص6و386، ح6.

8 . لغت نامه دهخدا، ج5، ص7359.

9. المزار الكبير، ص122.

10. بحارالانوار، ج97، ص400، ح49.

11. بحارالانوار، ج97، ص391، ح16.

12. بحارالانوار، ج97، ص39!، ح34.

13. چون از علي(ع) روايت شده است فرمودند: ادخل الي جامع الكوفة من الباب الاعظم فانّه روضة من رياض الجنة. من از در بزرگ (باب الفيل) به مسجد كوفه وارد مي شوم چون آن در باغي از باغهاي بهشت است. بحارالانوار ج97 ص409.

14. روايت شده است امام صادق(ع) در زمان حكومت سفاج به مسجد كوفه آمدند و از باب الفيل وارد شدند و در كنار ستون چهارم نماز خواندند و از آن حضرت نقل شده است كه فرمودند: اين ستون حضرت ابراهيم(ع) است. المزارالكبير، ص162.